ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Ζούσε με παραισθήσεις και μανίες καταδίωξης

Με ένα έργο του κατάφερε κι έγινε ο ζωγράφος μύθος και ένας από τους 3 πιο διάσημους Σκανδιναβούς καλλιτέχνες όλων των εποχών – αν υποθέσουμε ότι ο ένας είναι ο θεατρικός συγγραφέας Henrik Ibsen και ο άλλος, ο συγγραφέας της “Πείνας”, ο Knut Hamsun. Το έργο “Κραυγή”, το ξέρουν οι πάντες. Τον ζωγράφο που το έφτιαξε, τον Edvard Munch, τον ξέρουμε; Άλλα έργα του έχουμε δει;

Από

Νίκος Μουρατίδης

23 Ιανουαρίου, 2023

1531

Με ένα έργο του κατάφερε κι έγινε ο ζωγράφος μύθος και ένας από τους 3 πιο διάσημους Σκανδιναβούς καλλιτέχνες όλων των εποχών – αν υποθέσουμε ότι ο ένας είναι ο θεατρικός συγγραφέας Henrik Ibsen και ο άλλος, ο συγγραφέας της “Πείνας”, ο Knut Hamsun. Το έργο “Κραυγή”, το ξέρουν οι πάντες. Τον ζωγράφο που το έφτιαξε, τον Edvard Munch, τον ξέρουμε; Άλλα έργα του έχουμε δει;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Η “κραυγή” δεν είναι ένας πίνακας… https://bit.ly/3bVTAyz

Τα έργα του είναι συμβολιστικά σε περιεχόμενο, απεικονίζοντας μια κατάσταση του μυαλού παρά μια εξωτερική πραγματικότητα. Δεν αποσκοπούσε στην απεικόνιση μιας τυχαίας στιγμής της πραγματικότητας, αλλά σε καταστάσεις που υπάρχει έντονο συναισθηματικό περιεχόμενο και εκφραστική ενέργεια. Υπολόγιζε προσεκτικά τις συνθέσεις του για να δημιουργήσει μια ανήσυχη, τεταμένη ατμόσφαιρα.

Τα άρθρα που διάβασα σε ξένα δημοσιεύματα τον αναφέρουν ως: “The Painter of The “Scream” was a drunken, depressive, obsessed with sex and death who hated his ‘cursed’ family. (Ήταν μέθυσος, καταθλιπτικός, με εμμονή στο sex και στον θάνατο, που μισούσε την καταραμένη οικογένεια του.) Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Γεννήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 1863 σ’ ένα χωριό της Νορβηγίας και μεγάλωσε στο Όσλο. Η μητέρα του πέθανε από φυματίωση όταν εκείνος ήταν 5 ετών. Η αγαπημένη του αδελφή Ιωάννα-Σοφία πέθανε επίσης από φυματίωση σε ηλικία 15 ετών και ο ίδιος – όπως έλεγε αργότερα, ήταν μονίμως άρρωστος και έπασχε από μια άσχημη κληρονομική τρέλα. Θεωρούσε πως τα έργα που αποτύπωνε πάνω στους καμβάδες ήταν προϊόντα αρρώστιας, θανάτου, άγχους και παιδικών τραυμάτων. Είχε ακόμα τρία μικρότερα αδέλφια.

Ο Edvard Munch (στέκεται δεξιά της μητέρας του) σε ηλικία 5 ετών μαζί με τα υπόλοιπα αδέλφια του.

Μετά από το θάνατο της μητέρας τους, τα παιδιά ανατράφηκαν από τον πατέρα τους, που τους μετέδωσε έναν βαθιά ριζωμένο φόβο λέγοντάς τους επανειλημμένα ότι εάν αμαρτήσουν με οποιαδήποτε τρόπο, θα καταδικάζονταν στην Κόλαση χωρίς πιθανότητα συγχώρεσης. Μια από τις νεότερες αδελφές του διαγνώστηκε με διανοητική ασθένεια σε νεαρή ηλικία. Ο ίδιος ήταν επίσης συχνά άρρωστος. Από τα πέντε αδέρφια, μόνο ο Peter Andreas παντρεύτηκε, αλλά πέθανε μερικούς μήνες μετά από το γάμο. Ο Μουνκ θα έγραφε αργότερα: “Κληρονόμησα δύο από τους πιο φοβερούς εχθρούς της ανθρωπότητας – την φυματίωση και την παραφροσύνη – η ασθένεια, η τρέλα και ο θάνατος ήταν οι μαύροι άγγελοι που στάθηκαν στην κούνια μου”.

Το 1879 ο Μουνκ εγγράφηκε σε τεχνικό κολλέγιο, με θέμα μελέτης την εφαρμοσμένη μηχανική, αλλά διέκοψε τις σπουδές του λόγω συχνών ασθενειών. Το 1880, άφησε το κολλέγιο για να γίνει ζωγράφος. Το 1881, ξεκίνησε σπουδές στο βασιλικό σχολείο τέχνης και σχεδίου της Κριστιάνια (έτσι λεγόταν παλιά το Όσλο).

Το 1892, η ένωση των καλλιτεχνών του Βερολίνου προσκάλεσε τον Μουνκ στην Έκθεση του Νοεμβρίου. Τα έργα του προκάλεσαν πικρή διαμάχη και μετά από μια εβδομάδα η έκθεση έκλεισε. Στο Βερολίνο, τότε κέντρο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ο Μουνκ ενσωματώθηκε σε έναν διεθνή κύκλο συγγραφέων, καλλιτεχνών και κριτικών, συμπεριλαμβανομένου του Σουηδού δραματουργού Αύγουστου Στρίντμπεργκ.

Στην αλλαγή του αιώνα, ο Μουνκ πειραματίστηκε με ποικίλα νέα μέσα (φωτογραφία, λιθογραφία και ξυλογραφία), επαναλαμβάνοντας σε πολλές περιπτώσεις τα παλαιότερα καλολογικά στοιχεία του. Ένας από τους μεγάλους υποστηρικτές του στο Βερολίνο ήταν ο Βάλτερ Ράτεναου, αργότερα υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, ο οποίος συνέβαλε πολύ στην επιτυχία του.

Το φθινόπωρο του 1908 η αδυναμία του Μουνκ, συνδεδεμένη με την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, άρχισε να γίνεται πιο οξεία. Βασανιζόμενος από τις παραισθήσεις του και από μανία καταδίωξης, εισήχθη στην κλινική του Dr. Daniel Jacobson. Η θεραπεία στην οποία υποβλήθηκε ο Μουνκ για τους επόμενους οκτώ μήνες περιελάμβανε δίαιτα και “ηλέκτριση” (μια τότε μοντέρνα θεραπεία για τα νευρικά συμπτώματα, που δεν πρέπει να συγχέεται με το ηλεκτροσόκ). Η παραμονή του Μουνκ στο νοσοκομείο σταθεροποίησε την προσωπικότητά του και μετά την επιστροφή του στη Νορβηγία το 1909 παρουσίασε περισσότερο ενδιαφέρον για τα θέματα φύσης. Η εργασία του έγινε πιο ζωηρόχρωμη και λιγότερο απαισιόδοξη και τότε όλοι παραδέχτηκαν πως σαν καλλιτέχνης ανήκει στους προδρόμους του εξπρεσιονισμού.

Στη δεκαετία του ’30 και τη δεκαετία του ’40, οι Ναζί θεώρησαν τα έργα του “εκφυλισμένη τέχνη” και αφαίρεσαν τη δουλειά του από τα γερμανικά μουσεία. Ο Μουνκ πληγώθηκε βαθιά, καθώς είχε αρχίσει να αισθάνεται τη Γερμανία σαν την δεύτερη πατρίδα του. Έχτισε ένα στούντιο και ένα σπίτι στο κτήμα Ekely στο Skøyen του Όσλο, όπου και πέρασε τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Πέθανε εκεί στις 23 Ιανουαρίου 1944, έναν μήνα μετά από τα 80ά γενέθλιά του.

Από το σάπιο σώμα μου θα ανθίσουν λουλούδια και θα είμαι μέσα τους και αυτή είναι η αιωνιότητα. Edvard Munch