Ποια ήταν η θέση, ο ρόλος και η σημασία του αλόγου στην αρχαία Αθήνα; Περισσότερα από 50 αρχαία αντικείμενα, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, δίνουν την απάντηση, φωτίζοντας γνωστές και άγνωστες πτυχές της αρχαιότητας και της σχέσης των Αθηναίων με αυτό το ζώο.
Η έκθεση, την οποία επιμελήθηκε η καθηγήτρια Jenifer Neils, διευθύντρια της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, διαρθρώνεται σε έξι θεματικές ενότητες: την ταφή του αλόγου από το Φάληρο, την εκτροφή και την εκπαίδευση των αλόγων, τις ιπποδρομίες και τις αρματοδρομίες, το αθηναϊκό ιππικό σώμα, τη μυθολογία και τη θρησκεία.
Το κεντρικό έκθεμα είναι εντυπωσιακό: είναι ένας από τους πολύ καλά διατηρημένους σκελετούς αρχαίων αλόγων που βρέθηκαν στις πρόσφατες ανασκαφές (2012-2016) στο μεγάλο αρχαίο νεκροταφείο του Φαλήρου (φωτογραφία επάνω). Εκεί βρέθηκαν οι ταφές 18 αλόγων. Το συγκεκριμένο άλογο ήταν αρσενικό, ηλικίας 4-7 ετών και μοιάζει σαν να καλπάζει. Η πιο πιθανή αιτία θανάτωσής του είναι ως θυσία προς τιμή του Ποσειδώνα, θεού των αλόγων και της θάλασσας. Η συντήρηση και η μελέτη των οστών των αλόγων του νεκροταφείου πραγματοποιήθηκαν στο Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών Malcolm H. Wiener της Αμερικανικής Σχολής.
Το δεύτερο αριστούργημα της έκθεσης είναι η χάλκινη προτομή αλόγου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας (φωτογραφία δεξιά), που ανήκε κάποτε στο Λαυρέντιο το Μεγαλοπρεπή των Μεδίκων. Αποτελεί ένα σπάνιο πρωτότυπο μεγάλου έφιππου αγάλματος, που αποδίδει με ρεαλισμό τα χαρακτηριστικά και τη δύναμη του αλόγου. Είναι η πρώτη φορά που η προτομή αυτή παρουσιάζεται στο κοινό στην Ελλάδα, και μία από τις λίγες φορές που εκτίθεται εκτός Ιταλίας. Η προτομή ήταν αρχικά επιχρυσωμένη και αποτέλεσε σημείο αναφοράς και πρότυπο για να γίνουν αντίγραφα από Ιταλούς ζωγράφους. Το 2015, κατά τη διάρκεια εργασιών συντήρησης εντοπίστηκαν λαξευμένα στη δεξιά πλευρά του λαιμού του αλόγου κοντά στη χαίτη τρία ελληνικά γράμματα (Χ, Ν, Λ). Αυτό δείχνει χωρίς αμφιβολία ότι το άγαλμα είναι ελληνικό και ότι χυτεύτηκε τον 4ο αιώνα π.Χ.
Βάση με παράσταση αγώνα ιπποδρομίας από Πεντελικό μάρμαρο (4ος αιώνας π.Χ.).
Στα σημαντικά εκθέματα περιλαμβάνονται ένα αγγείο με την πρώτη ζωγραφική απεικόνιση αλόγου στην τέχνη της Αρχαίας Αθήνας που χρονολογείται περίπου στο 900 π.Χ., ένας χάλκινος χαλινός, πιθανότατα λάφυρο από τους περσικούς πολέμους αφιερωμένο στην Ακρόπολη, ένα μαρμάρινο ανάγλυφο που απεικονίζει μια δραματική σκηνή με έναν πολεμιστή που πηδάει από ένα άρμα, ένα μεγάλο ταφικό μνημείο προς τιμήν ενός ιππάρχου με παράσταση μάχης και ένα σπάνιο αργυρό νόμισμα με το θεό της θάλασσας τον Ποσειδώνα πάνω σε άλογο.
Ένας αμφορέας από σωστική ανασκαφή στη Γλυφάδα που περιείχε την ταφή ενός παιδιού, εκτίθεται για πρώτη φορά στο κοινό. Στο αγγείο, που αποδίδεται στο ζωγράφο Λυδό, έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους της αττικής μελανόμορφης τεχνοτροπίας, απεικονίζεται ένας νεαρός ιπποκόμος που ιππεύει ένα άλογο, ενώ οδηγεί ένα δεύτερο. Τέλος υπάρχουν ειδώλια αλόγων που ήταν δημοφιλή αντικείμενα που προορίζονταν κυρίως για παιδιά.
Αμφορέας Μέσης Πρωτογεωμετρικής περιόδου, περ. 10ος π.Χ. αιώνας Μουσείο Κεραμεικού.
Οι επισκέπτες θα απολαύσουν επίσης αντικείμενα και έργα τέχνης που απεικονίζουν τους πολλαπλούς ρόλους που έπαιζαν τα άλογα στην αρχαία Αθήνα: στους αθλητικούς αγώνες, τον πόλεμο, τη μυθολογία και τη θρησκεία. Από ταφικά κτερίσματα έως αφιερώματα στην Ακρόπολη της Αθήνας, τα αντικείμενα αυτά αναδεικνύουν τη συμβολική σημασία του αλόγου.
Η στενή σχέση της πόλης με τα άλογα επιβεβαιώνεται με τα επίθετα που αποδίδονται στις δύο κύριες θεότητές της: την Αθηνά Ιππία και τον Ίππιο Ποσειδώνα. Ο θεός της θάλασσας δημιούργησε το πρώτο άλογο, ένα άγριο και αδάμαστο πλάσμα και είναι η μόνη θεότητα που εμφανίζεται έφιππη. Η θεά Αθηνά ήταν αυτή που εφηύρε το χαλινάρι και δάμασε το άγριο άλογο. Ο μεγαλοπρεπής ναός της, ο Παρθενώνας ήταν διακοσμημένος με πάνω από 270 άλογα σκαλισμένα σε μάρμαρο.
Άποψη της έκθεσης«Ίππος: Το άλογο στην αρχαία Αθήνα»
Η αγορά και η συντήρηση των αλόγων ήταν ιδιαίτερα δαπανηρή και για το λόγο αυτό μόνο η εύπορη αριστοκρατική τάξη μπορούσε να τα αποκτήσει, να αναλάβει τη συντήρηση και την εκπαίδευσή τους. Μόνο λίγοι μπορούσαν να τα έχουν στην κατοχή τους. Εκτρέφονταν για ταχύτητα και αντοχή, για τον ιππόδρομο και όχι για το όργωμα. Οι αναπαραστάσεις ιππικών αγώνων και αρματοδρομιών είναι δημοφιλείς στην αθηναϊκή αγγειογραφία.
Τα εκθέματα προέρχονται από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του Μουσείου Ακρόπολης, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών (Αρχαία Αγορά, Κεραμεικός κ.α.) της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής (Αρχ. Μουσείο Βραυρώνας), της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Φλωρεντίας, του Κρατικού Μουσείου Βάδης (Καρλσρούη) κ.α.
Λουτροφόρος του Φίλωνος Πεντελικό μάρμαρο, περ. 360-350 π.Χ.
Την έκθεση πλαισιώνουν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες που θα πραγματοποιούνται από την υπότροφο της Σχολής, Ελένη Γκίζα. Επίσης, θα υπάρχουν λεζάντες ειδικά σχεδιασμένες για τους μικρούς επισκέπτες, οι οποίοι θα έχουν την ευκαιρία να περιηγηθούν στην έκθεση και να ανακαλύψουν διάφορα αντικείμενα: παιδικά παιχνίδια, αγγεία διακοσμημένα με συναρπαστικές σκηνές αρματοδρομίας, αλλά και μυθολογικά πλάσματα.
Αργυρό τετράδραχμο Ποτίδαιας, 525-500 π.Χ.
Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (The American School of Classical Studies), είναι ένα από τα 17 ξένα ινστιτούτα που λειτουργούν στην Ελλάδα. Ιδρύθηκε το 1881 και σκοπό του έχει τη συστηματική μελέτη του ελληνικού πολιτισμού από την αρχαιότητα έως σήμερα. Η Αμερικανική Σχολή είναι ένας ερευνητικός και εκπαιδευτικός φορέας που ίδρυσε το 1881 ο Charles Eliot Norton.
Ίππος: Το άλογο στην αρχαία Αθήνα
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών
Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη, Σουηδίας 61 / Τηλέφωνο: 21 3000 2400
Διάρκεια έκθεσης: Μέχρι 30 Απριλίου 2022
Επιμελήτρια: Jenifer Neils
Επιστημονικοί Σύμβουλοι: Στέλλα Χρυσουλάκη, Flint Dibble, Jane Buikstra
Υπεύθυνη Τεκμηρίων- Συντονισμός: Ιωάννα Δαμανάκη
Ψηφιακή Υποστήριξη: Κωνσταντίνος Τζωρτζίνης
Εκπαιδευτικά Προγράμματα: Ελένη Γκίζα
Σχεδιασμός Έκθεσης: Μικρή Άρκτος, Ανδρέας Γεωργιάδη, Βιβή Γερολυμάτου
Είσοδος Ελεύθερη
Ώρες Λειτουργίας: Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 12:00 – 18:00, Πέμπτη 16:00 – 22:00
Δυστυχώς στην έκθεση δεν θα βρίσκονται…
Το κεφάλι του αλόγου από το Βρετανικό μουσείο
Ο θεός Απόλλωνας με τα άλογα του
Και ο μικρός ιππέας που υπάρχει στο Εθνικό αρχαιολογικό μουσείο.
——————————————————
