ΑΝΤΡΕΣ

Ψυχογράφησε τις γυναίκες

Πάλεψε σε όλη του την ζωή. Τόσο για την καθημερινότητα του, όσο και για το έργο του. Το παγκόσμιο θέατρο του χρωστάει πολλά, όπως και όλες οι γυναίκες. Ο μεγάλος Σκανδιναβός δραματουργός, που ασχολήθηκε με θέματα ηθικής τάξης και την θέση της γυναίκας στην κοινωνία, θα είναι πάντα επίκαιρος.

Από

Νίκος Μουρατίδης

23 Μαΐου, 2023

3493

Τα χρόνια περνούν, ο κόσμος αλλάζει, αλλά βλέπουμε ότι το έργο του Ίψεν το χαρακτηρίζει η έντονη διάθεση να θίξει ευαίσθητα θέματα της εποχής του, όπως τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, το κόστος που συνεπάγεται από την προσπάθεια διατήρησης του πλούτου και του κοινωνικού status, καθώς και ζητήματα ηθικής τάξης.

Στην αρχή της δικής μας θεατρικής σεζόν είδα το «Σπίτι της Κούκλας» με την Αμαλία Μουτούση στο ρόλο της Νόρας, σε σκηνοθεσία Γιώργου Σκευά, και σκεφτόμουν πόσο ωραία στέκεται αυτό το έργο ακόμα και τώρα σχεδόν 150 χρόνια από τότε που γράφτηκε. Ο θόρυβος της πόρτας που κλείνει πίσω της η Νόρα, αφήνοντας σύζυγο και παιδιά, ακούγεται ολοένα και πιο έντονα στις μέρες μας. Τα έργα του είναι πρόκληση ακόμα και σήμερα σε όλους όσους ασχολούνται με το θέατρο, για να αναμετρηθούν μαζί του, και να παρουσιάσουν ένα καινούργιο ανέβασμα.

«Υπήρξα περισσότερο ποιητής και λιγότερο κοινωνικός φιλόσοφος απ’ ότι οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν… Πρέπει να αποποιηθώ την τιμή ότι ενσυνείδητα εργάστηκα για τα δικαιώματα των γυναικών. Δεν είμαι καν σίγουρος για τα ποια πραγματικά είναι τα δικαιώματα των γυναικών. Για μένα υπάρχει το ζήτημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Και αν διαβάσετε τα έργα μου προσεκτικά, θα το αντιληφθείτε αυτό. Παρεμπιπτόντως, είναι βεβαίως επιθυμητό να λυθεί το ζήτημα των γυναικών, αυτό όμως δεν είναι ολόκληρο το αντικείμενο μου. Έργο μου υπήρξε η απεικόνιση της ανθρώπινης ύπαρξης».

Henrik Ibsen

(1898, από την ομιλία του στην Νορβηγική Εταιρεία για τα δικαιώματα των γυναικών)

Ο Χένρικ Ίψεν (Henrik Ibsen), γεννήθηκε 20 Μαρτίου 1928 και πέθανε 23 Μαΐου 1906 και ήταν Νορβηγός θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης και ηθοποιός, ένας από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης ευρωπαϊκής δραματουργίας. Δεύτερο παιδί μιας εύπορης οικογένειας εγκαταστημένης στο λιμάνι Skien, ο Ίψεν έζησε, μετά την πτώχευση της πατρικής επιχείρησης, δύσκολα παιδικά και εφηβικά χρόνια. Όταν ο Ίψεν ήταν επτά ετών, η τύχη του πατέρα του άλλαξε προς το χειρότερο, η οικογένεια έχασε την περιουσία της και αναγκάστηκε να μετακομίσει μόνιμα σε ένα μικρό εξοχικό σπίτι έξω από την πόλη. Η χρεοκοπία του έκανε τον πατέρα έναν δύσκολο και πικραμένο άντρα, ο οποίος στράφηκε στον αλκοολισμό, και την μητέρα να γίνει θρησκόληπτη. Οι χαρακτήρες στα έργα του συχνά καθρεφτίζουν τους γονείς του, και τα θέματα του συχνά ασχολούνται με θέματα οικονομικών δυσκολιών, καθώς και ηθικές συγκρούσεις που προέρχονται από σκοτεινά μυστικά κρυφά από την κοινωνία.

Το 1850 μετακόμισε στην Χριστιανία (αργότερα μετονομάστηκε σε Όσλο) με σκοπό να μπει στο πανεπιστήμιο. Σύντομα εγκατέλειψε αυτό το σχέδιο, όταν κόπηκε στις εισαγωγικές εξετάσεις, αποτυγχάνοντας στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών. Την ίδια περίοδο αρχίζει να γράφει σε εφημερίδες και έρχεται σε επαφή με τον μικρό λογοτεχνικό κύκλο της Νορβηγίας της εποχής. Τα επόμενα χρόνια δουλεύοντας στο Det norske Theater, όπου είχε αυξημένες αρμοδιότητες και συμμετείχε στην παραγωγή 145 έργων ως συγγραφέας, σκηνοθέτης, δραματολόγος και παραγωγός. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου Ο Ίψεν είχε μια αμφιλεγόμενη σχέση με τον πλούτο, κάτι που αποδεικνύεται και από τη διακόσμηση αυτού του σπιτιού, η οποία διατηρείται στο ακέραιο έως σήμερα. Συνήθιζε επίσης να κάνει καθημερινούς μοναχικούς περιπάτους, και τον ενδιέφερε η μελέτη των ανθρωπίνων αντιδράσεων και συμπεριφορών. Έπινε σχεδόν σε καθημερινή βάση τη μπύρα του στο γνωστό στέκι της πόλης του Όσλο “Grand Cafe”, του πολυτελούς ξενοδοχείου “Grand Hotel”. Τα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του υπέφερε από σοβαρά προβλήματα υγείας, αφού είχε υποστεί αλλεπάλληλα εγκεφαλικά επεισόδια και ήταν πια ανήμπορος να δημιουργήσει.

Τα έργα του

1850 Κατιλίνας (Katilina), ιστορικό ποίημα. H πρώτη παράσταση του πρώτου έργου του Ίψεν δόθηκε από το Nya Teatern της Στοκχόλμης στις 3 Δεκεμβρίου του 1881
1850 Ο θάνατος του πολεμιστή ή Ο λίθινος τάφος (Kjæmpehøien). Το έργο πρωτοανεβαίνει στη σκηνή του Kristiania Norske Theater, στις 26 Σεπτεμβρίου 1850.
1851 Νόρμα ή Ο έρωτας ενός πολιτικού, (Norma) μουσική τραγωδία σε 3 πράξεις
1852 Η νύχτα του Αγίου Ιωάννη (Sancthansnatten). Πρωτοανεβαίνει στο Det Norske Theater της Νορβηγίας στις 2 Ιανουαρίου του 1853. Σε βιβλίο δεν θα εκδοθεί παρά το 1909.
1855 Η Κυρία Ίνγκερ από το Έστροτ (Fru Inger til Østråt). Πρώτη παράσταση στο Det Norske Theater του Μπέργκεν στις 2 Ιανουαρίου του 1855. Σε βιβλίο -αναθεωρημένο από τον συγγραφέα – εκδίδεται το 1874
1856 Η γιορτή στο Σολχάουγκ (Gildet paa Solhoug). Στο θέατρο πρωτοανεβαίνει στο Det Norske Theater του Μπέργκεν στις 2 Ιανουαρίου του 1856. Σε βιβλίο εκδίδεται πρώτη φορά τον Μάρτη του ίδιου χρόνου
1857 Όλαφ Λίλιεκρανς (Olaf Liljekrans). Στις 2 Ιανουαρίου του 1857 δίνεται η πρώτη παράσταση του έργου στο Det Norske Theater.
1858 Τα παλικάρια του Χέλγκελαντ (Hoermoendene paa Helgelad).
Η πρώτη παράσταση του έργου δόθηκε στις 24 Νοεμβρίου του 1858 στο Kristiania Norske Theater της Χριστιανίας.
1862 Η κωμωδία του έρωτα (Kjærlighedens Komedie). Η πρώτη του έργου δόθηκε στις 24 Νοεμβρίου του 1873 στο Christiania Theater της Χριστιανίας
1863 Οι μνηστήρες του θρόνου (Kongs-Emnerne). Η πρώτη παράσταση δόθηκε στις 17 Ιανουαρίου του 1864 στο Christiania Theater της Χριστιανίας, με σκηνοθέτη τον ίδιο τον συγγραφέα.
1866 Μπραντ, (Brand) θεατρικό ανάγνωσμα. Η πρώτη ολοκληρωμένη παράσταση δόθηκε στις 24 Μάρτη του 1885 στο Nya Teatern της Στοκχόλμης.
1867 Πέερ Γκυντ, (Peer Gynt) δραματικό ποίημα. Ο Ίψεν το διασκεύασε για το θέατρο και η πρώτη παράσταση δόθηκε στις 24 Φλεβάρη του 1876 στο Christiania Theater της Χριστιανίας
1869 Ο σύνδεσμος των νέων (De unges Forbund).
Η πρώτη του έργου δόθηκε στις 18 Οκτώβρη του 1869 στο Christiania Theater στο Όσλο.
1871 εκδίδονται τα Ποιήματα, η ποιητική του συλλογή
1873 Ο Αυτοκράτορας και ο Γαλιλαίος (Kejser og Galilæer) θεατρικό ανάγνωσμα 10 πράξεων
1877 Τα στηρίγματα της κοινωνίας (Samfundets Støtter).
Η πρώτη του έργου δόθηκε στο Odense Teater της Δανίας στις 14 Νοέμβρη του 1877
1879 Το κουκλόσπιτο ή Νόρα(Et Dukkehjem). Η πρώτη του έργου δόθηκε στο Det Kongelige Teater (Βασιλικό θέατρο) της Κοπενχάγης στις 21 Δεκέμβρη του 1879
1881 Βρυκόλακες (Gengangere). Η πρώτη του έργου δόθηκε στο Aurora Turner Hall του Σικάγου των Η.Π.Α. στις 20 Μάη του 1882
1882 Ο εχθρός του λαού (En Folkefiende). Η πρώτη του έργου στο Όσλο, στις 13 Ιανουαρίου του 1883 στο Christiania Theater
1884 Η αγριόπαπια (Vildanden) Η πρώτη του έργου δόθηκε στις 9 Ιανουαρίου του 1885 στο Den Nationale Scene του Μπέργκεν της Νορβηγίας.
1886 Ρόσμερσχολμ (Rosmersholm). Η πρώτη του έργου δόθηκε στις 17 Γενάρη του 1887 στο Den Nationale Scene του Μπέργκεν της Νορβηγίας
1888 Η κυρά της θάλασσας, (Fruen fra Havet). Η πρώτη του έργου δόθηκε την ίδια μέρα σε δυο χώρες ταυτόχρονα. Στο Hoftheater της Βαϊμάρης και στο Christiania Theater του Όσλο στις 12 Φεβρουαρίου 1889
1890 Έντα Γκάμπλερ (Hedda Gabler). Η πρώτη του έργου δόθηκε στο Residenztheater του Μονάχου στις 31 Ιανουαρίου 1891.
1892 Ο αρχιμάστορας Σόλνες (Byrgmester Solness).
Πρώτη του έργου στις 19 Ιανουαρίου του 1893 στο Lessing Theatre του Βερολίνου.
1894 Ο μικρός Εγιόλφ, (Lille Eyolf).
Πρώτη του έργου στις 12 Ιανουαρίου του 1895 στο Deutsches Theater του Βερολίνου.
1896 Τζων Γαβριήλ Μπόρκμαν (John Gabriel Borkman)
Πρώτη του έργου στις 10 Γενάρη του 1897 στο Ελσίνκι, στο Svenska Teatern και Finnish Theatre ταυτόχρονα
1899 Όταν ξυπνήσουμε ανάμεσα στους νεκρούς (Når vi døde vågne)
Πρώτη του έργου στις 26 Γενάρη του 1900 στο Hoftheater της Στουτγκάρδης.